W jednym z najnowszych orzeczeń Naczelny Sąd Administracyjny wypowiedział się w sprawie warunków skorzystania z ulgi podatkowej przy dziedziczeniu nieruchomości przez osoby z tzw. III grupy podatkowej. Wyrok ten rzuca nowe światło na problem dokumentowania opieki nad spadkodawcą.

Ulga w podatku od spadków i darowizn – rzadko znana, często problematyczna

Choć podatek od spadków i darowizn jest mniej powszechny niż VAT czy PIT, także tutaj pojawiają się wątpliwości interpretacyjne – zwłaszcza w zakresie ulg podatkowych. Ulgi dla członków najbliższej rodziny są stosunkowo dobrze znane, jednak te przewidziane dla dalszych krewnych lub osób niespokrewnionych – już nie.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn, osoba z III grupy podatkowej (np. niespokrewniony opiekun) może skorzystać ze zwolnienia od podatku – do powierzchni 110 m² mieszkania lub domu – jeśli:

• sprawowała opiekę nad spadkodawcą przez minimum 2 lata, oraz

• istnieje pisemna umowa o sprawowanie opieki z podpisami notarialnie poświadczonymi, zawarta co najmniej 2 lata przed śmiercią spadkodawcy.

Jak pokazuje praktyka – spełnienie drugiego z tych warunków bywa problematyczne.

Stanowisko organu podatkowego – literalna wykładnia przepisów

W jednej ze spraw podatniczka, która odziedziczyła mieszkanie i udział w nieruchomości, wystąpiła o potwierdzenie prawa do ulgi. Wskazała, że przez wiele lat sprawowała opiekę nad zmarłą spadkodawczynią, czego dowodem był testament oraz pełnomocnictwo notarialne z 2011 r., umożliwiające jej reprezentowanie spadkodawczyni i podejmowanie decyzji w jej imieniu.

Brakowało jednak pisemnej umowy o opiekę z notarialnie poświadczonymi podpisami – dokumentu wprost wymaganego przez ustawę. Z tego powodu organ podatkowy odmówił prawa do ulgi, uznając, że brak formalnego dokumentu wyklucza możliwość jej zastosowania.

Sąd administracyjny w Krakowie: potwierdzenie stanowiska organu

Podatniczka złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, jednak również ten sąd uznał, że brak formalnej umowy o opiekę uniemożliwia zastosowanie ulgi – mimo że faktyczna opieka była sprawowana przez dłuższy czas.

NSA: elastyczność w ocenie dowodów i znaczenie logiki

Dopiero Naczelny Sąd Administracyjny, rozpatrując skargę kasacyjną, przyjął bardziej elastyczne podejście. Co do zasady, sąd zgodził się, że sama opieka – bez umowy – nie wystarcza. Jednak w tej konkretnej sprawie opieka nie była domniemana – potwierdzały ją dwa dokumenty notarialne: testament oraz pełnomocnictwo do zarządzania majątkiem i reprezentowania spadkodawczyni.

NSA uznał, że wymogu umowy o opiekę można uznać za spełniony, jeśli istnieją inne notarialne dokumenty jednoznacznie potwierdzające opiekę, a sytuacja faktyczna jest bezsporna. Literalna wykładnia przepisów ustępuje tu wykładni celowościowej i logicznej – skoro cel przepisu został osiągnięty, nie należy odmawiać podatnikowi prawa do ulgi.

Szerokie rozumienie pojęcia „opieki”

NSA w licznych orzeczeniach zaznaczał, że opieka nie ogranicza się do pomocy medycznej czy fizycznej. Może obejmować także pomoc organizacyjną, zarządzanie sprawami życia codziennego czy zapewnienie bezpieczeństwa finansowego. W praktyce więc wsparcie i zaangażowanie w życie osoby starszej również może być traktowane jako sprawowanie opieki – szczególnie jeśli znajduje potwierdzenie w dokumentach o randze notarialnej.

Wnioski dla podatników

Orzeczenie NSA pokazuje, że w sprawach spadkowych warto walczyć o swoje prawa – nawet jeśli fiskus stoi na stanowisku formalistycznym. Sąd może uwzględnić inne okoliczności niż wyłącznie literalne brzmienie przepisów. Kluczowe jest odpowiednie udokumentowanie relacji i faktycznego sprawowania opieki – nawet jeśli nie ma klasycznej umowy o opiekę.

Wyrok NSA z 6 maja 2025 r., sygn. akt III FSK 64/24

Podstawa prawna:

• art. 16 ust. 1 pkt 3 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2024 r., poz. 1837)